Fréttir

Að undanförnu hafa landshlutasamtök sveitarfélaga og atvinnuþróunarfélög í samstarfi við Byggðastofnunar kannað staðsetningu ríkisstarfa. Könnunin er uppfærsla á annarri könnun sem Byggðastofnun gerði 1994 og var þá liður í undirbúningi fyrir stefnumótandi byggðaáætlun 1994-1997. Uppfærsluna og samanburðinn má sjá á bls. 43-47 í Stöðugreiningu 2013, fylgiriti með stefnumótandi byggðaáætlun 2014-2017, sem sækja má á heimasíðu Byggðastofnunar.1 Þessa uppfærslu jók Byggðastofnun við á árinu 2014 þannig að hún nær til allra stofnana ríkisins og hlutafélaga sem ríkið á að meirihluta og til þéttbýlisstaða á höfuðborgarsvæðinu.

Könnunin er einn liður í greiningu á þjónustusvæðum og þjónustustöðum til undirbúnings stefnumótunar fyrir þjónustu ríkisins í byggðaáætlun. Fleiri þætti þarf að kanna í þessum undirbúningi s.s. hvert fólk sækir hina ýmsu þjónustu.

Staðsetning starfa á vegum ríkisins er oft nefnd sem byggðamál en líklega sjaldan í samhengi við Reykjavík sem þó hefur notið stórkostlegs byggðastuðnings stjórnvalda að þessu leyti með höfuðstöðvar stjórnsýslu og langflestra starfsþátta ríkisins eins og sést á meðfylgjandi töflu, einkum þeirra sem hafa landið allt að vettvangi og marga starfsmenn.

Af töflunni sést hve Reykjavík skarar fram úr sem þjónustustaður ríkisins og greina má að Akureyri skorar hátt í samanburði við aðra þéttbýlisstaði en Reykjavík, bæði hvað varðar þjónustu á landshluta- og landsstigi. Þá má einnig greina Ísafjörð, Sauðárkrók, Egilsstaði og Selfoss frá hinum og þá einkum með þjónustu á landshlutastigi. Athyglisvert er að staðsetning ríkisþjónustu dreifist meira á þéttbýlisstaði Vesturlands, Norðurlands vestra og Suðurlands en á þéttbýlisstaði Vestfjarða, Austurlands og Norðurlands eystra og þó sérstaklega höfuðborgarsvæðisins.

Á töflunni koma hvorki fram fjöldi stofnana né starfsmanna heldur aðeins hvar starfsemi ríkisins hefur aðsetur. T.d. eru fleiri en einn prestur í nokkrum þéttbýlisstöðum og margir í sumum og fleiri en einn framhaldsskóli og háskóli. Við sumar stofnanir og starfsþætti starfa margir en fáir við önnur, jafnvel aðeins einn. Ef enginn starfsmaður er á vegum félags eða stofnunar telst sú stofnun eða það félag ekki með nema ástandið sé tímabundið. Sumar stofnanir á töflunni eru klofnar eftir hefðbundnum verkefnum, s.s. Samgöngustofa í Vegagerðina og Siglingastofnun, og það talið gefa gleggri mynd. Þá eru þéttbýlisstaðir utan höfuðborgarsvæðisins teygðir yfir vinnusóknarsvæði þeirra því starfsemi og starfsfólk blandast inn í bæjarstarfsemina, t.d. starfsemi háskólanna að Bifröst og Hvanneyri í Borgarnes og Hólaskóla í Sauðárkrók.

Sumir starfsþættir sem ríkið hafði áður með höndum eru nú í hlutafélögum sem ríkið á að fullu, s.s. Íslandspóstur og RARIK, eða sem ríkið á að meirihluta s.s. tónlistarhúsið Harpa og Landsbankinn. Aðrir starfsþættir eru reknir samkvæmt þjónustusamningi s.s. Háskólasetur Vestfjarða. Hins vegar heyra rannsóknasetur Háskóla Íslands undir hann. Öll þessi rekstrarform eru talin sem starfsemi ríkisins á töflunni.

Þjónustu veita stofnanir mun víðar en þar sem störfin „eiga heima“ og má t.d. nefna heimsóknir sérfræðinga á LSH og FSA í heilbrigðisstofnanir um allt land. Þá eru dæmi um að prestar þjóni fleiri en en einum þéttbýlisstað.

Hér er að framan er lýst ýmsum álitamálum og matsatriðum fyrir greiningu á starfsþáttum ríkisins og staðsetningu þeirra. Byggðastofnun telur að greining og framsetning upplýsinga á þeim grundvelli lýsi aðstæðum vel en varla lengi því breytingar á starfsháttum og staðsetningu hafa verið að breytast á meðan könnunin fór fram og fyrirsjáanlegar eru breytingar um næstu áramót.

Könnunina má nálgast hér.

Nánari upplýsingar veitir Árni Ragnarsson arni@byggdastofnun.is